PHP Yazılım Dili Nedir?

PHP programlama dili, 1995 yılında Danimarkalı yazılımcı Rasmus Lerdorf tarafından geliştirilmiştir. İlk zamanlarda kişisel web sitelerini ziyaret eden kişi sayısını tutmak için oluşturulmuş olmasına rağmen, çok kısa sürede birçok kişi tarafından benimsenmiştir.

▬ Ücretsizdir. Herhangi bir lisans ücreti ödenmesine gerek yoktur.
▬ Açık kodlu olması sebebiyle sürekli geliştirilir.
▬ İnternet üzerinden ücretsiz PHP dersleri alınabilir. Ayrıca çok geniş bir PHP kütüphanesine ulaşmak mümkündür. Kod veya kaynak sıkıntısı yaşanmaz.
▬ PHP, tüm işletim sistemleri içerisinde çalışabilir.
▬ MySQL, MSSQL, Oracle gibi veri tabanları yanı sıra birçok veri tabanı ile çalışabilir.
▬ PHP çalışma mantığı karmaşık değildir. PHP yapısının ve kullanımının karmaşık olmaması da onun kolay şekilde öğrenilmesini sağlar.
▬ PHP kodlarını yazmak için notepad gibi basit bir kelime işlem programı bile yeterlidir.

▬ Performans Sorunları: PHP, sunucu tarafında çalışan bir betik dili olduğu için bazı performans sorunlarına neden olabilir. Özellikle büyük ve karmaşık uygulamalarda performans sorunları yaşanabilir. Bu nedenle, yüksek trafiğe veya işlem yüküne sahip büyük projelerde performans iyileştirmeleri gerekebilir.

▬ Düzgünlük ve Kapsamlılık Eksikliği: PHP, geçmişteki sürümlerinde bazı dil tasarım hatalarına sahip olmuştur. Bu nedenle, dilin bazı yönleri düzgün ve tutarlı bir şekilde çalışmayabilir. Bu, özellikle yeni başlayanlar veya tecrübesiz geliştiriciler için öğrenme sürecini zorlaştırabilir.

▬ Zayıf Tip Güvenliği: PHP, dinamik olarak yazılmış bir dildir ve değişkenlerin türlerini belirleme konusunda esneklik sağlar. Bu, geliştiricinin tür güvenliğini kendisinin sağlaması gerektiği anlamına gelir. Hatalı tür kullanımı veya zayıf tür kontrolü, hatalara ve potansiyel güvenlik açıklarına yol açabilir.

▬ Güvenlik Sorunları: PHP, popüler bir dil olduğu için hedef haline gelebilecek birçok web uygulamasında kullanılır. Güvenlik açıklarına karşı dikkatli olunması gereken birçok potansiyel nokta vardır. Güvenlik açıklarının azaltılması için iyi kodlama uygulamaları ve güvenlik önlemleri gereklidir.

▬ Ölçeklenebilirlik Sorunları: PHP, büyük ölçekli uygulamalar için optimize edilmemiştir ve bazı durumlarda ölçeklenebilirlik sorunları yaşayabilir. Bu, karmaşık projelerde performans düşüşüne ve sistem sorunlarına yol açabilir. Bu sorunları çözmek için ek önlemler almak ve ölçeklenebilirlik açısından iyi bir tasarım yapmak önemlidir.

▬ Çoklu İş Parçacığı Desteği Eksikliği: PHP, çoklu iş parçacığı (multithreading) desteği sunmaz. Bu da, eşzamanlı işlemleri yönetmek için ek önlemler ve çözümler gerektirir. Bunun yerine, genellikle farklı iş parçacıkları yerine farklı işlemler kullanılır.

Bu dezavantajlar, PHP'nin güçlü yönleriyle birlikte değerlendirildiğinde yazılım dilinin kullanımını etkileyebilir.

PHP, özellikle web geliştirme alanında popüler bir programlama dilidir ve geniş bir kullanım alanına sahiptir. İşte PHP'nin yaygın olarak kullanıldığı bazı alanlar:

▬ Web Geliştirme: PHP, dinamik ve etkileşimli web sitesi uygulamaları geliştirmek için sıkça kullanılır. PHP yazılım dili, veritabanı işlemleri, form işleme, oturum yönetimi, kullanıcı kimlik doğrulama gibi web geliştirmeyle ilgili birçok görevi yerine getirir. Haber yazılımı paketleri, kurumsal tanıtım siteleri, WordPress, Drupal ve Joomla gibi popüler içerik yönetim sistemleri PHP tabanlıdır.

▬ E-Ticaret Uygulamaları: PHP, çevrimiçi mağazalar, alışveriş sepetleri ve ödeme işlemleri gibi e-ticaret uygulamalarının geliştirilmesinde sıkça kullanılır. PHP tabanlı e-ticaret platformları arasında Magento, WooCommerce ve OpenCart gibi popüler seçenekler bulunur.

▬ Veritabanı Uygulamaları: PHP, veritabanı işlemleri gerçekleştiren uygulamaların geliştirilmesinde yaygın olarak kullanılır. MySQL, PostgreSQL, MongoDB gibi çeşitli veritabanı sistemleriyle entegrasyon kolaydır. Veritabanı sorguları oluşturma, veri ekleme, güncelleme, silme ve sorgulama işlemleri gibi veritabanı işlemleri PHP ile kolayca gerçekleştirilebilir.

▬ API Geliştirme: PHP, web servislerinin oluşturulması ve API'lerin geliştirilmesi için kullanılabilir. JSON veya XML formatında veri alışverişi yapmak için PHP kullanılabilir ve popüler API protokolleri olan REST veya SOAP ile uyumlu olabilir.

▬ CMS Geliştirme: PHP, içerik yönetim sistemleri (Content Management System - CMS) geliştirmek için yaygın olarak tercih edilen bir dilidir. Özelleştirilebilir ve kullanıcı dostu bir CMS oluşturmak için PHP'nin esnekliği ve geniş bir kullanıcı topluluğu avantaj sağlar.

▬ Veri Analizi ve İşleme: PHP, veri analizi ve işleme için kullanılabilir. Büyük veri kümelerini işlemek, veri dönüşümleri gerçekleştirmek, dosya işlemleri yapmak veya raporlama araçları oluşturmak gibi veri odaklı görevlerde PHP kullanılabilir.

PHP yazılım dili genel amaçlı bir programlama dili olduğu için yukarıdaki kullanım alanlarının dışında birçok internet uygulama ve projelerinde de kullanılmaktadır.

PHP yazılım dilinin web tasarımdan programlamaya hatta oyun tasarlamaya kadar birçok alanda kullanılabilmesi onun dünya üzerindeki yeri ve önemini gün geçtikçe arttırmaktadır.

PHP, dünya teknolojisinde özellikle web tabanlı uygulamalar geliştirmek için kullanılan sunucu taraflı çalışan popüler bir programlama dilidir. Sürümleri ise şöyledir:

1997 yılında çıktı ve dinamik web siteleri oluşturmak için temel yeteneklere sahipti.

2000 yılında piyasaya sürülen PHP 4'e dilin performansını önemli ölçüde artıracak özellikler eklendi.

2004 yılında yayınlanan bu versiyona nesne yönelimli programlama (OOP) ve yeni bir nesne tabanlı model desteği sağlanarak daha güçlü veri tipi kontrolleri ve gelişmiş hata yönetimi gibi özellikler eklendi.

2009 yılında yayınlanan PHP 5.3 versiyonu ile birlikte farklı kod bloklarının isim çakışmalarını önlemek için kullanılan sürüm, ad alanları (names paces) özelliği tanıtıldı.

2014 yılında yayınlanan sürüm ile PHP 5.6'ya daha iyi performans, dil genişlemeleri ve yeni sintaks vb. gibi özellikler eklendi.

2015 yılında piyasaya sürülen PHP 7 ile programlama diline yeni dil özellikleri, performans artışı ve az bellek tüketen bir yapı eklendi.

2019 yılında yayınlanan PHP 7.4 sürümüne hız optimizasyonu gibi bir dizi önemli yeni iyileştirmeler eklendi.

2020 yılında piyasaya sürülen PHP 8 versiyonu ile birlikte JIT (Just-In-Time) derleme, yeni dil özellikleri (örneğin match ifadesi ve null güvenli operatör), performans artışları ve daha fazlası gibi bir dizi yenilik getirildi.

PHP 8'in son versiyonu ise PHP 8.3 sürümdür. 12 Ekim 2023 yılında RC 4 ile birlikte test yayınına başladı. Bu süreçler arasında PHP 8 'de olan tüm yenilikleri ve düzenlemeleri detaylı analiz etmek isterseniz yazıyı okumaya devam edebilirsiniz.

■ PHP 8.2 — Özellikler & Değişiklikler
Yeni Özellikler
✓ Readonly sınıflar (readonly classes): Tüm sınıf özelliklerini otomatik olarak readonly hâle getiren sınıf bildirimi özelliği gelir.
✓ DNF (Disjunctive Normal Form) tipleri: Union (birleşim) ve intersection (kesişim) tiplerinin birlikte kullanılabilmesini sağlar; daha esnek tip tanımlamaları getirir.
✓ null, false ve true tipleri tekil tip olarak kullanabilme: Yani bir fonksiyon false ya da null döndürecekse bunları doğrudan tür olarak ifade edebilirsin.
✓ Yeni “random” uzantısı (Random extension): Rastgele sayı üretimi için daha modern, nesne yönelimli ve güvenli bir yapı sunar.
✓ Trait’lerde sabit (constant) tanımı: Trait’ler içinde sabit bildirimleri yapılabilir hâle gelir ve bunlar, sınıf bu trait’i kullandığında sınıf sabitleri olarak kullanılır.

Diğer yenilikler:
• mysqli_execute_query fonksiyonu ve ilişkili metodlar
• preg_* işlevlerinde /n (no-capture) modifiye edici desteği
• Yeni error_log_mode INI ayarı
• OpenSSL tarafında openssl_cipher_key_length fonksiyonu
PHP.Watch

Kaldırılan / Uyarı Verilen Özellikler (Deprecations / Breaking Changes)
✓ Dinamik özellikler (dynamic properties): Sınıflarda tanımlanmamış özelliklerin dinamik olarak eklenmesi yaklaşımı kullanımdan kaldırılmaya aday hâle gelir; bu özellik uyarı veriyor.
✓ utf8_encode() ve utf8_decode() fonksiyonları deprecated hâle gelir.
✓ ${var} biçimindeki string interpolasyon (değişken sarmalama) deprecated ilan edilir.
✓ “Partial callable” desenleri ve bazı desteklenmiş çağrı (callable) kalıplarında uyumsuzluklar getirilir.

Sürüm Desteği / Durumu:
✓ PHP 8.2 sürümü 8 Aralık 2022 tarihinde genel kullanıma sunuldu.
✓ Aktif topluluk desteği (bug düzeltmeleri vs.) 8 Aralık 2024 tarihinde sona erdi.
✓ Güvenlik güncellemeleri desteği 31 Aralık 2026 tarihine kadar devam edecek.
✓ Mevcut durumda 8.2 sürümü “yalnızca güvenlik düzeltmeleri (security fixes only)” statüsündedir.

■ PHP 8.3 — Yenilikler ve İyileştirmeler
PHP 8.3, 23 Kasım 2023’te yayınlandı. Bu sürüm, dil yapısında bazı "temizlik" ve kullanım kolaylığı iyileştirmeleri yanında performans artışları da getirdi. Aşağıda öne çıkan değişiklikler:

✓ Sınıf sabitlerinde tip bildirim (Typed Class Constants): Sınıf sabitlerine (class constants / interface sabitleri) artık tip sınırı koyabilirsin. Bu sayede tutarlılık ve tip güvenliği artar.

✓ json_validate() fonksiyonu: JSON verisinin geçerli olup olmadığını kontrol etmek için yeni, hafıza dostu bir yöntem. json_decode kullanmadan önce doğrulama imkanı sağlar.

✓ Deep-cloning of readonly özellikleri: Readonly sınıf özellikleri — klonlama işlemi sırasında — yeniden başlatılabilir hale getirildi. Bu sayede readonly sınıflarda klonlama esnasında daha kontrollü davranış mümkün.

✓ #[\Override] özniteliği: Bir metoda “override” (üzerinden geçme / geçersiz kılma) niyetiyle yazıldığını belirtmek için #[\Override] özniteliği getirildi; kod okunabilirliğine katkı sağlar.

✓ Dynamic fetching of class constants / enum members: Sınıf sabitlerine ve enum üyelerine dinamik isimlerle erişim kolaylaştırıldı.

✓ Diğer küçük geliştirmeler & hata düzeltmeleri:
- mb_str_pad() gibi çok baytlı (multibyte) fonksiyonlar eklendi.
- stream_context_set_options() işlevi eklendi.
- class_alias()’in dahili (built-in) sınıfları alias’laması desteklendi.
- CLI linting (php -l) birden çok dosya üzerinde çalışabilecek şekilde iyileştirildi.
- Bazı kod bölgelerinde hata seviyeleri yükseltildi (örneğin unserialize() işlemlerinde E_NOTICE → E_WARNING)

✓ Performans & optimizasyon: 8.3 sürümü, JIT ile iyileştirilen performans, daha verimli bellek kullanımı ve genel kod optimizasyonları sunar.

✓ Destek süresi: PHP sürümlerinin her biri, yayınlandığı ilk iki yıl “aktif destek” alır; sonraki iki yıl ise yalnızca kritik güvenlik yamaları ile destek sunulur. 8.3 sürümü için EOL (resmi kullanım dışı tarih) 31 Aralık 2027 olarak belirlendi.

✓ Uyarı / Dikkat Edilmesi Gerekenler: Kod tabanındaki bazı eski fonksiyonlar veya bağımlılıklar, 8.3’te yönelik değişikliklerden etkilenebilir. Bu yüzden geçiş yapmadan önce geniş kapsamlı testler yapmak çok önemli.

■ PHP 8.4 — Gelecek / Yeni Sürümde Beklenenler
PHP 8.4 sürümü resmi olarak 21 Kasım 2024’te yayınlandı. Aşağıda bu sürümle gelen (ve gelmesi beklenen) önemli yenilikler, değişiklikler ve geri uyumluluk konuları yer alıyor:

Öne Çıkan Yenilikler
✓ Property Hooks: Artık sınıf özelliklerine doğrudan “get / set” mantığı gömülebilir. Yani getter / setter yöntemlerini ayrı ayrı yazmak yerine, özellik tanımının içinde mantık ekleyebilirsin.

✓ Asymmetric Visibility (Asimetrik Görünürlük): Özelliklerin okunabilirlik ve yazılabilirlik (okuma / yazma) açısından farklı erişim düzeyleri tanımlanabilir (örneğin, dışarıdan okunabilir, ama yalnızca sınıf içinden yazılabilir).

✓ Chaining new ifadeleri: Parametresiz sınıf örneklemesi sonrası parantez koymadan doğrudan metod çağırmak mümkün: new MyClass()->method() gibi.

✓ Yeni dizi & yardımcı fonksiyonlar:
- array_find(), array_find_key(), array_any(), array_all() gibi dizi arama / sorgulama fonksiyonları eklendi.
- grapheme_str_split() gibi çok baytlı karakter dizileriyle (multibyte, Unicode) ilgili işlevler.
- bcdivmod() işlevi (BCMath genişletmesi).

✓ HTML5 desteği ve DOM API gelişmeleri
Yeni DomHTMLDocument sınıfı ile HTML5 belgeleri daha doğru biçimde işlenebilir hale geliyor.

✓ Lazy Objects (Tembel Nesne Desteği): Nesneler yalnızca ihtiyaç duyulduğunda başlatılabilir; kaynak kullanımını azaltmak için fayda sağlayan bir optimizasyon.

✓ Yeni DOM & API Değişiklikleri: DOM API’larının iyileştirilmesi, modern web standardlarına uyum gibi güncellemeler.

✓ Deprecated / Kaldırılan Özellikler:
- Implicit nullable tür bildirimleri desteği, yeni sürümde deprecated (kaldırılmaya aday) hâle geliyor.
- session.use_trans_sid ve benzeri URL / GET/POST üzerinden oturum kimliği aktarımı yöntemleri artık deprecation (uyarı) alacak.
- Bazı uzantılar (extensions) çekirdek paketinden PECL paketlerine taşınıyor (örneğin IMAP, Pspell, OCI8, PDO-OCI).

✓ Geri Uyum & Geçiş Notları
- Sürüm yükseltme yaparken uyumluluk testleri çok önemli: kod, bağımlılıklar, framework’ler ve kütüphaneler yeni sürümle uyumlu olmalı.
- Yeni özellikleri kullanmadan önce eski sürümlerde çalışan kodu bozmamaya dikkat edilmeli — gradual (kademeli) adaptasyon ideal yaklaşım.
- Deprecation uyarılarına dikkat etmek: uyumsuz özellikleri zamanla kaldırmak daha sağlıklı kod bırakır.
- Hosting ortamı desteği kontrol edilmeli; yeni PHP sürümleri, sunucu altyapısı tarafından desteklenmeyebilir veya bazı uzantılar eksik olabilir.

■ PHP 8 ve Sonrası: Modern Yenilikler & Gelecek Trendler
PHP 8 serisiyle başlayan atılım, 8.3 ile tip güvenliği, JSON doğrulama, readonly sınıf desteği ve performans optimizasyonlarını beraberinde getirdi. Yeni sürümle gelen typed class constants, json_validate() fonksiyonu, klonlama esnasında readonly özelliklerin yeniden başlatılması gibi yenilikler ile kod kalitesi ve kararlılık yükseltildi.

PHP 8.4 sürümüyle de “property hooks”, asimetrik görünürlük (asymmetric visibility), array_find() gibi dizi işlevleri, HTML5 desteği ve lazy object yapıları gibi özelliklerle dil, modern ihtiyaçlara daha da yaklaşıyor. Geçiş sürecinde uyumluluk kontrolleri ve depolama (host) desteği göz önünde bulundurulmalıdır.

(Not: Her PHP sürümü, aktif destek ve güvenlik güncellemeleriyle belirli süreyle desteklenir; eski sürümler kullanıldıysa kritik güvenlik açıkları riski oluşabilir.)

Bu sürümde PHP yazılım dilinde bir dizi yeni özellik, geliştirmeler ve performans iyileştirmeleri bulunmaktadır. birNC ile PHP 8'in başlıca modern özelliklerini keşfedin.

✦ JIT Derleme Nedir?
____________
Just-In-Time (JIT) derleme, bir programın çalışma zamanında (runtime) derlenmesi anlamına gelir. Bir dilin kaynak kodu, genellikle yüksek seviyeli bir dilde yazılır. Bu kod, bilgisayar tarafından doğrudan anlaşılamaz. Bu nedenle kaynak kod önce bir derleyici tarafından düşük seviyeli bir dil olan makine koduna çevrilmelidir. Makine kodu, doğrudan bilgisayar donanımı tarafından anlaşılabilir ve çalıştırılabilir. Geleneksel olarak bir programın tüm kodu derlenip ardından çalıştırılır. Yani bir program çalıştırılmadan önce tamamı derlenir ve ardından çalışma zamanında bu derlenmiş kod çalıştırılır. JIT derleme ise bu yaklaşımı değiştirir.

✦ Nasıl Çalışır?
____________

JIT derleme, bir programın belirli kısımlarını yalnızca ihtiyaç duyulduğunda derler ve çalıştırır. Yani, bir programın tamamı önceden derlenmez. Program çalıştırıldığında, sadece o an için gereken kısımlar derlenir ve çalıştırılır. Bu, programın başlangıçta derlenmiş kodunun tamamını taşımak yerine, yalnızca o an için gereken kısımları taşımasını sağlar. Bu da bellek kullanımını azaltır ve daha etkili bir şekilde çalışmasını sağlar.

✦ Avantajları Nelerdir?
____________

✓ Daha İyi Performans: JIT derleme, sadece ihtiyaç duyulan kısımların derlenmesi sayesinde programın daha hızlı çalışmasını sağlar. Bu özellik, özellikle büyük ve karmaşık programlarda performansı artırabilir.
✓ Dinamik Optimizasyon: JIT derleyiciler, programın çalışma zamanında elde edilen verilere dayalı olarak optimizasyonlar yapabilir. Yani, programın gerçek çalışma koşullarına uygun olarak optimize edilmesini sağlar.
✓ Kaynak Kodunu Gizleme (Code Obfuscation): JIT derleme, kaynak kodunun tamamını derlemek yerine yalnızca belirli kısımlarını derlediği için, kaynak kodunun tamamını görmek isteyenler için daha zor hale getirebilir.

JIT derleme genellikle dinamik olarak çalışan dillerde (örneğin, Java, C#, PHP 8 gibi diller) kullanılır. Bu dillerde program çalışma zamanında yorumlanırken (interpreter) JIT derleyici, programın belirli kısımlarını derler ve doğrudan makine kodu olarak çalıştırır. Bu programın daha hızlı ve etkili bir şekilde çalışmasını sağlar.

✦ Sonuç
____________

PHP 8, JIT derleme (Just-In-Time Compilation) desteği ile gelir. Bu, PHP kodunun doğrudan makine koduna dönüştürülerek çalıştırılmasını sağlar. Bu da daha hızlı çalışan uygulamalar anlamına gelir.

PHP 8 ile birlikte, bir değişkenin birden fazla veri türünü kabul edebilmesini sağlayan "union types" özelliği eklenmiştir. Bu, kodun daha doğru ve tutarlı hale gelmesine yardımcı olur.

PHP 8'de hata iletme sistemi yeniden tasarlanmıştır. Yeni hata iletme sistemi, daha tutarlı hata mesajları üretir ve hataların daha kolay izlenmesini sağlar.

PHP 8, switch ifadelerinin daha güçlü ve esnek bir versiyonu olan "match" ifadesini ekler. Bu, bir değerin birden çok olası duruma karşı test edilmesini sağlar.

PHP 8 ile birlikte, fonksiyonlara ve metodlara isimlendirilmiş argümanlar geçirebilirsiniz. Bu, fonksiyon çağrılarını daha okunabilir ve anlamlı hale getirir.

Sınıf tanımlamalarında constructor metodları içinde sınıf özelliklerini doğrudan tanımlamak için kullanılan kısaltmalar ekler. Bu, sınıf tanımlamalarını daha temiz ve okunabilir hale getirir.

PHP 8 ile birlikte, kodunuzda metadata (meta veri) saklamak için öznitelikleri kullanabilirsiniz. Bu, daha esnek ve açıklanabilir kod yapısı sağlar.

PHP 8'deki JIT derleme desteği ve diğer performans iyileştirmeleri sayesinde PHP uygulamaları daha hızlı çalışır hale getirilmiştir. PHP 8 ile ilgili detaylı bilgi edinmek için lütfen aşağıdaki resme tıklayınız.